Een verplichte gedragscode: verhelderend of verwarrend?

Geschreven door: mr. Gina Geurtsen

Op 17 februari 2025 is het Wetsvoorstel Wijziging van de Arbeidsomstandighedenwet in verband met de invoering van een verplichte gedragscode ongewenst gedrag gepubliceerd. Dit wetsvoorstel stelt de invoering van een gedragscode ongewenst gedrag verplicht. Wat valt ons op aan dit wetsvoorstel? En waar moet je als werkgever rekening mee houden? Wij nemen u graag hierin mee. 

Het wetsvoorstel

Het wetsvoorstel verplicht een gedragscode ongewenst gedrag voor werkgevers met 10 of meer werknemers. Door deze verplichtstelling en het regelmatig onder de aandacht brengen ervan, hoopt de wetgever dat van deze gedragscode een preventieve werking uit gaat. Het idee is dat het zorgt voor een open gesprek, duidelijkheid geeft over wat (on)gewenst gedrag is en bijdraagt aan de cultuur op de werkvloer.

Werkgevers zijn op basis van de Arbeidsomstandighedenwet op dit moment al verplicht om beleid te voeren om psychosociale arbeidsbelasting tegen te gaan. Onder psychosociale arbeidsbelasting valt onder andere ongewenst gedrag. Werkgevers mogen nu nog zelf bepalen welke maatregelen zij hiertoe nemen, terwijl het wetsvoorstel verplicht tot het hebben van een gedragscode. Met de gedragscode wordt invulling gegeven aan het beleid van de werkgever ter voorkoming van ongewenst gedrag.

Meer aandacht voor ongewenst en grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer is volgens ons van groot belang. En het is belangrijk dat werkgever en werknemers hierover het gesprek aangaan. Dit neemt echter niet weg dat er kritisch moet worden gekeken naar het wetsvoorstel zoals het nu voorligt. Wat is ongewenst gedrag? Welke verplichtingen heeft de werkgever? En welke sancties moeten worden opgelegd? 

Wat is ongewenst gedrag?

Het nieuw voorgestelde artikel 5a bepaalt in lid 2, onder a dat de gedragscode in ieder geval moet bevatten: 
“a. wat wordt verstaan onder ongewenst gedrag, bedoeld in het eerste lid; en 
b. een duidelijke en begrijpelijke omschrijving van voorbeelden van gedragingen die in ieder geval ongewenst zijn”. 

Wij merken op dat de vraag wat wordt verstaan onder ongewenst gedrag subjectief en voor interpretatie vatbaar is. De gedragscode betekent dat werkgevers zelf ongewenst gedrag moeten kwalificeren en definiëren. Dit werkt willekeur in de hand. Daarnaast is de kans groot dat een gedraging die door een werknemer als ongewenst wordt ervaren, niet onder de definitie valt. Wat is hiervan het gevolg? Hoeft de werkgever dan niet te onderzoeken of te sanctioneren? Betekent een te beperkte gedragscode ook dat de werkgever niet voldoet aan zijn Arbo-verplichtingen en alleen daardoor al aansprakelijk is voor schade? Ook is de vraag hoe een rechter dit dan beoordeelt. Als het niet onder de definitie valt, is het dan ook niet ongewenst? Kortom: wat ons betreft is het nodig dat de wetgever zelf de definitie van ongewenst gedrag vaststelt en aangeeft wat de minimale vereisten zijn waaraan een gedragscode moet voldoen. De definitie van ongewenst gedrag in het wetsvoorstel is onvoldoende specifiek. Zo verwijst die definitie onder meer naar ‘ander ongewenst gedrag’, wat niet gedefinieerd is.

Welke verplichtingen heeft de werkgever?

Ook moet de werkgever volgens het wetsvoorstel voorbeelden van gedragingen opnemen in de gedragscode. Een dergelijke opsomming is echter nooit limitatief. Er zal dus al snel discussie ontstaan als zich een situatie voordoet die niet in de gedragscode is opgenomen. Om dit te voorkomen zal de werkgever een zo compleet mogelijke lijst met voorbeelden moeten opnemen in de gedragscode. Dit is niet alleen een flinke opgave voor de werkgever, maar het komt waarschijnlijk ook de leesbaarheid van de gedragscode niet ten goede. 

Wat is het sanctiebeleid?

Dit wetsvoorstel en de verplichting van een gedragscode geven invulling aan het beleid dat werkgevers nu al verplicht zijn te voeren om ongewenst gedrag te voorkomen dan wel te beperken. Aan het ongewenst gedrag moeten volgens het wetsvoorstel maatregelen en sancties worden verbonden. Zo bepaalt artikel 5a, onder d dat de gedragscode in ieder geval moet bevatten: “de maatregelen en sancties die volgen op overtreding van de regels uit de gedragscode”. De wetgever laat het vervolgens aan de werkgever over hoe die maatregelen en sancties eruit zien. Een effectieve gedragscode, die wordt gedragen door de werknemers, vereist een duidelijk sanctiebeleid. Omdat richtlijnen/handvatten hiervoor ontbreken, leidt dit tot verschillen per werkgever en waarschijnlijk tot willekeur. Ook maakt dit maatwerk lastiger, als aan een gedraging een bepaalde sanctie is gekoppeld. De vraag is in hoeverre er in de praktijk dan nog ruimte is voor het meenemen (en afwegen) van de omstandigheden waaronder de gedraging heeft plaatsgevonden. 

Als een melding ongewenst gedrag uiteindelijk leidt tot een procedure bij de rechter, bestaat ook het risico dat de rechter in eerste instantie kijkt naar de vraag of de werkgever een gedragscode heeft en of de desbetreffende gedraging in die gedragscode is omschreven. Is dat niet het geval dan rijst de vraag of dit gedrag dan wel als ongewenst wordt gezien door de werkgever (lees: als de gedraging volgens de werkgever ongewenst is, had het dan niet opgenomen moeten worden in de gedragscode)? Dit kan leiden tot onwenselijke situaties als een rechter vervolgens concludeert dat het gedrag dan kennelijk niet ongewenst is. Immers kan een werkgever nooit alle mogelijke scenario’s voorzien in de gedragscode.

Tips voor de praktijk

De internetconsultatie is pas op 23 maart 2025 afgerond en we wachten nog op een nieuwe update ten aanzien van het wetsvoorstel. Wel is het voor werkgevers goed om alvast na te denken over een dergelijke gedragscode. Als er nog geen gedragscode is binnen de organisatie, is het goed hierover het gesprek aan te gaan. Wat speelt er op de werkvloer? Waar is behoefte aan? Wat wordt binnen de organisatie als ongewenst gedrag beschouwd en waar kunnen werknemers terecht als zij ongewenst gedrag ervaren? 

Onze advocaten en adviseurs hebben veel ervaring met het opstellen van gedragscodes en denken daarover graag met u mee. Vragen? Neem contact met ons op.