Geen zwangerschapsverlof maar tijdelijk ontslag voor raadsleden

Geschreven door: mr. Gina Geurtsen

Waar zwangere werknemers recht hebben op zwangerschaps- en bevallingsverlof op grond van de WAZO, is dit voor raadsleden niet het geval. Omdat raadsleden een andere positie hebben dan werknemers, is de Wet arbeid en zorg (hierna: WAZO) niet van toepassing. In de Kieswet is wel voorzien in een andere regeling voor zwangere raadsleden. In deze regeling wordt niet gesproken over ‘verlof’ maar over ‘tijdelijk ontslag’. Hoe zit dat? En past dat nog wel in de hedendaagse tijd?

Rechtspositie raadsleden

Raadsleden zijn niet in dienst van een gemeente. Het zijn gekozen bestuurders, ook wel politieke ambtsdragers genoemd. Dit betekent dat raadsleden geen ‘werknemers’ zijn en niet onder het arbeidsrecht vallen. De WAZO, waarin het zwangerschaps- en bevallingsverlof voor werknemers wordt geregeld, is daarom niet van toepassing op raadsleden. Voor politieke ambtsdragers bestaat een regeling zoals het zwangerschapsverlof niet. 

Als een raadslid voor een langere periode afwezig is, bijvoorbeeld zoals bij zwangerschap en bevalling, dan blijft er tijdelijk een zetel onbenut. Voor veel raadsleden is dit een onwenselijk gevolg. Zij willen immers het belang van de inwoners dienen. Dat belang is erbij gebaat dat alle zetels bezet zijn en ook benut worden. De Kieswet biedt voor deze gevallen een andere regeling, namelijk ‘tijdelijk ontslag’. Het raadslid wordt in deze gevallen voor de duur van het tijdelijke ontslag vervangen. Dit is geregeld in artikel X10, X11 en X12 Kieswet. 

Tijdelijk ontslag nader uitgelegd

Uit de Kieswet volgt dat de burgemeester een raadslid op haar verzoek tijdelijk ontslag verleent wegens zwangerschap en bevalling. Het tijdelijk ontslag gaat in op een dag tussen ten hoogste zes en ten minste vier weken voor de vermoedelijke datum van de bevalling. De vermoedelijke datum van bevalling moet blijken uit een verklaring van een arts of verloskundige. De burgemeester verleent het tijdelijk ontslag voor een vaste periode van zestien weken. Het raadslidmaatschap herleeft volgens de Kieswet van rechtswege met ingang van de dag waarop de periode van zestien weken is verstreken. Het tijdelijk ontslag duurt dus altijd zestien weken. Eerder terugkeren dan zestien weken is niet mogelijk.

In die periode van zestien weken wordt een tijdelijke vervanger benoemd. Het lidmaatschap van de vervanger eindigt automatisch op het moment dat het tijdelijk ontslag van het raadslid afloopt. Aan het raadslid kan maximaal drie keer per zittingsperiode tijdelijk ontslag worden verleend. 

Waarom dit zo geregeld is? De gemeenteraad kent een maximum aantal zetels. Als een raadslid vanwege zwangerschap (of langdurige ziekte) afwezig is, blijft dit formeel gezien wel een bezette zetel. Toetreding van een nieuw raadslid dat het afwezige raadslid vervangt, zou betekenen dat er een extra zetel bij komt. Dat is niet mogelijk. Om ervoor de zorgen dat het aantal zetels het maximum niet overschrijdt, kan het zittende raadslid (tijdelijk) afstand doen van zijn of haar zetel door middel van tijdelijk ontslag. 

Daarbij is wel belangrijk te benoemen dat tijdelijk ontslag niet gelijk staat aan aftreden. Bovendien houdt het vervangen raadslid op grond van het Rechtpositiebesluit decentrale politieke ambtsdragers de raadsvergoeding en de helft van de onkostenvergoeding. De vervanger ontvangt de volledige raadsvergoeding en de volledige onkostenvergoeding. 

Discussie

De wet is duidelijk en biedt het zwangere raadslid weinig andere ruimte: recht op verlof bestaat niet. Het zwangere raadslid kan alleen haar tijdelijk ontslag indienen als ze afwezig is vanwege zwangerschap en bevalling. Dat is overigens niet verplicht. Het tijdelijk ontslag duurt altijd zestien weken en kan maximaal drie keer per zittingsperiode verleend worden. Eerder dan na afloop van de zestien weken terugkeren is niet mogelijk. 

Al in 2023 heeft het Adviescollege rechtspositie politie ambtsdragers advies uitgebracht aan het kabinet waarin kort gezegd is geadviseerd de verlofregeling te moderniseren. Dit door bijvoorbeeld aan te sluiten bij de WAZO, waar het zwangerschaps- en bevallingsverlof niet alleen flexibeler kan worden ingezet maar waar ook andere moderne verlofsoorten zijn geregeld. Denk dan aan geboorte-, adoptie-, pleegouder- en langdurig zorgverlof. Dit advies heeft niet tot wijzigingen geleid. 

De laatste tijd is er online opnieuw discussie ontstaan over de term ‘tijdelijk ontslag’ en daarbij de vraag of deze regeling nog wel past in deze tijd. De regeling heeft namelijk tot gevolg dat zwangere vrouwen tijdelijk een stap terug moeten doen. De term ‘ontslag’ zorgt bij veel vrouwen voor een gevoel van ongelijkheid. Maar biedt de wet wel ruimte voor een alternatief? Het is namelijk goed voorstelbaar dat een zwanger raadslid wel wil dat zij tijdelijk vervangen wordt. Uit de Grondwet volgt dat de wet de tijdelijke vervanging moet regelen in geval van zwangerschap, bevalling en ziekte. Juist omdat hier wordt gesproken van ‘vervanging’,  kan op dit moment niet worden ontkomen aan tijdelijk ontslag. Zoals we eerder bespraken, komt het aantal raadsleden anders immers boven het wettelijk maximum uit. Modernisering van deze regeling zou dus betekenen dat er een aanpassing in de (Grond)wet nodig is, waarbij er geen vervangingsregeling meer wordt voorgeschreven. En juist het aanpassen van de Grondwet kan niet zomaar. De Grondwet waarborgt immers de grondrechten en de democratische rechtsstaat. De democratische rechtstaat is continu in ontwikkeling en juist met het oog op hedendaagse waarden in de samenleving en de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, lijkt de wens op aanpassing van de Grondwet – waarmee de ontslagregeling van raadsleden gemoderniseerd kan worden – wel te bestaan. 

Tot dusver heeft het kabinet geen gehoor gegeven aan deze wens. Of deze discussie toch leidt tot verandering in de wetgeving, is nog maar de vraag. Wij houden de ontwikkelingen in de gaten en houden u bij updates op de hoogte. Vragen? Bel (079 - 3631919) of mail ons.